Thượng thiện nhược thủy – Đạo của nước trong tư tưởng Lão Tử

Lão Tử giảng “thượng thiện nhược thủy” – Nước là thiện nhất; cũng là muốn nói đến cái Đạo to lớn ẩn chứa trong nước. Bậc trí giả xưa nay cũng thường được so sánh với nước, nhu hòa khéo léo mà lại có thể bao dung được vạn vật. 

• Lấy nhu thắng cương – Bài học cuối cùng người thầy dành cho Lão Tử
• Người hầu kiện Lão Tử và sự ra đời của Đạo đức kinh

Lão Tử giảng: “Thượng thiện nhược thủy. Thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh, xử chúng nhân chi sở ố, cố cơ ư Đạo.” Nghĩa là: Nước là thiện nhất. Nước khéo làm lợi cho vạn vật mà không tranh với vật nào, ở chỗ mọi người ghét (chỗ thấp) cho nên gần với Đạo.

Nước nuôi dưỡng vạn vật mà lại không có hình hài, không tranh giành với ai nên không oán không hận. Nước lúc nào cũng lựa cho mình chỗ thấp nhất vì vậy mà lại gần với Đạo. 

Người thiện lương cũng luôn khiêm nhường như nước, không cần tranh với ai mà tự được mọi người coi trọng; tâm trí trầm tĩnh như biển cả thâm sâu khó dò. 

Dưới đây là những đặc tính của nước rất đáng để cho chúng ta học tập:

Khiêm tốn

Nước giúp vạn vật sinh sôi phát triển mà không bao giờ cần kể công ban thưởng; nếu nó muốn khoe khoang thì nói đến ngàn vạn năm sau cũng không hết. Nước không kiêu ngạo nóng nảy, không những không chảy lên cao mà lúc nào cũng tìm về chỗ thấp. 

Lực ngưng tụ

Nước có thể rất nhỏ bé như những hạt nước mưa, như những dòng suối nhỏ. Nhưng khi cần có thể tập hợp thành một dòng sông lớn, có thể đổ vào biển tạo ra sức mạnh vô song. Lúc đó vinh nhục cùng hưởng, sinh tử gắn bó, cùng chung chí hướng tiến lên không thể chùn bước. 

Nhà thơ Lý Bạch từng than rằng: “Rút dao chém nước, nước càng chảy”, cũng là nói lên lực ngưng tự và gắn kết của nước, không dễ gì có thể chia cắt được.

Kiên cường

Ngày qua ngày, nước nhỏ từng giọt ở trên đỉnh động xuống, hàng vạn giọt như thế cho đến khi đục một lỗ thủng ở trên tảng đá kia. Sự kiên cường này thật là khiến cho người khó tưởng tượng.

Lão Tử giảng: “Trong thiên hạ không gì mềm yếu bằng nước mà thắng được những vật cứng không gì bằng nó, không gì thay nó được.”

Hay như dòng sông quanh co uốn khúc, dù vượt qua bao nhiêu trắc trở cũng không thay đổi ý chí hướng ra biển của mình. Đây chính là không kiêu ngạo, không nóng nảy, kiên trì đến cùng.

Thượng thiện nhược thủy, bao dung vạn vật

Biển dung chứa trăm sông và hòa thành một thể. Biển không chê sông nhỏ sông lớn, nước đục nước trong; tất cả đều ôm chứa vào trong lòng mình. Biển còn nuôi dưỡng cả triệu triệu sinh mệnh mà không khi nào thấy cần báo đáp.

Linh hoạt uyển chuyển

Nước cứ đêm ngày chảy xiết, gặp núi cao thì chuyển mình lách qua, gặp sa mạc thì hóa thành hơi nước bay đi. Mùa hè thì thành mưa, mùa đông thì thành tuyết, nóng hóa khí, lạnh hóa băng; gặp tròn hóa tròn, gặp vuông hóa vuông. Cứ thuận theo thế mà làm, tùy theo tình hình mà biến hóa.

Thượng thiện nhược thủy, thuần tịnh trong suốt

Nước trong suốt, không màu không mùi, quang minh lỗi lạc; thậm chí có thể làm tấm gương cho người khác soi mình. Nếu chúng ta cũng có thể thông thấu sáng suốt như nước thì chẳng phải sẽ rất tự do thích ý hay sao.

Lão Tử giảng: “Vì vậy mà thánh nhân ôm giữ lấy Đạo làm phép tắc cho thiên hạ. Không tự biểu hiện cho nên mới sáng tỏ; không tự cho là phải cho nên mới chói lọi; không tự kể công cho nên mới có công; không tự phụ cho nên mới trường cửu. Chỉ vì không tranh với ai cho nên không ai tranh giành với mình được”.

Thượng thiện nhược thủy, người thiện lương cũng như nước, khéo làm lợi cho vạn vật mà không tranh giành.

Theo Tinh Hoa