Người can đảm không phải là người không biết sợ, chỉ là họ sẵn sàng chấp nhận mọi rủi ro và dám làm những việc có ý nghĩa, bất chấp nỗi sợ hãi trong lòng.
Cậu bé can đảm
Một cậu bé tám tuổi ngồi lặng lẽ bên em gái sáu tuổi đang nằm trong phòng bệnh. Cô bé đang chết dần vì bệnh bạch cầu, và cơ hội sống duy nhất của em là được truyền máu. Khi các bác sĩ xác nhận rằng máu của cậu bé hoàn toàn phù hợp, họ hỏi liệu cậu có sẵn lòng hiến 1 pint máu (≈ 473ml) để cứu em gái hay không. Sau một đêm suy nghĩ, cậu đã đồng ý.
Ngày hôm sau, hai anh em được nối vào hệ thống truyền dịch, và máu của cậu bé bắt đầu truyền sang cơ thể gầy yếu của em gái. Trong sự im lặng bao trùm, cậu quay sang bác sĩ và hỏi: “Cháu sẽ bắt đầu chết sau bao lâu nữa ạ?”
Câu chuyện này được nhà văn người Mỹ Anne Lamott kể lại trong cuốn sách “Bird by Bird”, vốn dựa trên một câu chuyện có thật do Jack Kornfield – thuộc Trung tâm Thiền Spirit Rock ở Woodacre, California chia sẻ. Nó khắc họa lòng can đảm phi thường và sự ngây thơ đầy cảm động của một đứa trẻ, khi nghĩ rằng để cứu em gái mình, cậu phải đánh đổi cả mạng sống.
Dù phần lớn chúng ta hiếm khi phải đưa ra những quyết định hệ trọng, nhưng lòng can đảm vẫn giữ vai trò thiết yếu trong cuộc sống thường ngày. Nó bộc lộ khi ta dám vượt khỏi vùng an toàn, kiên định với nguyên tắc của mình, hoặc khởi đầu những chặng đường mới để phát triển bản thân.
Thế nào là can đảm?
Cách hiểu phổ biến về lòng can đảm là hành động khi phải đối mặt với nỗi sợ. Theo Cynthia Pury, nhà tâm lý học và là chuyên gia nghiên cứu về lòng can đảm, có ba yếu tố tạo nên hành động dũng cảm đó là: có chủ ý, có mục tiêu cao cả hoặc có ý nghĩa, có mức độ rủi ro nhất định.
Lòng can đảm phải là một sự lựa chọn có chủ ý chứ không phải là điều tình cờ hay vô thức xảy ra với ai đó. Hành động tự nguyện cũng phải phục vụ một mục đích có ý nghĩa.
Ví dụ, lao vào một tòa nhà đang cháy để cứu một đứa trẻ – hầu hết mọi người sẽ coi đó là can đảm. Nhưng nếu lao vào đám cháy chỉ để quay video TikTok thì lại là chuyện khác.
Như Pury chia sẻ với tờ The Epoch Times: “Có những hành động được tất cả mọi người coi là tốt đẹp hoặc xứng đáng.”
Tuy vậy, cô cũng cho rằng lòng can đảm mang tính chất chủ quan. Một hành động khiến người này cảm thấy như đang liều mình vì niềm tin, có thể lại được người khác nhìn nhận đơn giản là một bước đi có tính toán. Chính sự khác biệt trong cảm nhận này đã dẫn đến việc phân biệt giữa lòng can đảm được xã hội công nhận và lòng can đảm mang tính cá nhân.
Những rủi ro vô hình
Lòng can đảm nói chung thường gắn với những mục tiêu và rủi ro đã được xã hội hoặc văn hóa thừa nhận. Chẳng hạn như các hành động anh hùng nơi chiến trường, được ghi dấu bằng tượng đài, huân chương và sự tôn vinh rộng rãi.
Tuy nhiên, lòng can đảm mang tính cá nhân lại gần gũi hơn. Với một diễn giả, việc nói trước đám đông là chuyện thường ngày không có cảm giác sợ hãi gì. Nhưng với người nhút nhát, việc bước lên sân khấu có thể giống như đang đánh cược cả mạng sống.
Một bức thư đăng trên tạp chí The Sun, được Pury trích dẫn trong công trình nghiên cứu của cô, cho thấy ví dụ điển hình về lòng can đảm cá nhân:
“Con gái 9 tuổi của tôi đã khóc nức nở, lặp đi lặp lại rằng nó không muốn đến trường vì hôm đó có bài kiểm tra quan trọng môn Xã hội. Con bé lo rằng những thiếu sót trong học tập sẽ khiến nó chẳng đọc nổi câu hỏi, chứ đừng nói đến trả lời.
Nỗi sợ của con bé lớn dần đến mức phát ốm.Tôi mất hơn một tiếng đồng hồ để thuyết phục con mặc quần áo. Khi chúng tôi đến trường, con bé van xin tôi đừng bắt nó vào lớp: ‘Con không làm nổi đâu mẹ ơi. Con không thể làm bài kiểm tra đó.’
Tôi đã lo là mình sẽ phải kéo con ra khỏi xe thì bất ngờ nó lau nước mắt, bước ra và đi cùng tôi đến cửa lớp. Liệu có ai hiểu được con bé đã cần bao nhiêu can đảm để đối mặt với một bài kiểm tra tưởng như đơn giản vậy không?”
Khoảng cách về lòng can đảm
Theo Margie Warrell – một chuyên gia về lãnh đạo có bằng tiến sĩ trong lĩnh vực phát triển con người đã chia sẻ với The Epoch Times rằng: Bộ não của chúng ta vốn được lập trình sẵn để tự vệ và thường mặc định chọn những điều quen thuộc, dễ đoán và an toàn.
Tuy nhiên, cô cho rằng trưởng thành thực sự và sự chuyển hóa sâu sắc chỉ có thể nảy nở khi ta dám đối diện với cảm giác không thoải mái và vượt qua những giới hạn mà chính ta cũng nghĩ mình không thể vượt qua.
Warrell gọi thách thức của việc hành động trong khi vẫn còn sợ hãi là “khoảng cách về lòng can đảm”.
Trong cuốn sách “Khoảng cách về lòng can đảm: 5 Bước để Hành động Dũng cảm hơn”, cô chia sẻ những bài học từ thời thơ ấu của mình. Lớn lên ở một trang trại bò sữa, cô từng mơ được cưỡi một con ngựa nhỏ. Thế nhưng, ước mơ ấy nhanh chóng nhường chỗ cho nỗi sợ khi cha mẹ tặng cô một chú ngựa già tên là Roby, nó to lớn và đầy vẻ uy nghi khiến ai cũng phải dè chừng.
Ngày nào cô cũng quay lại bên Roby, can đảm đối mặt với sự lo lắng và sợ hãi thất bại. Hành trình đó chẳng hề hào nhoáng – chỉ là những nỗ lực lặp đi lặp lại, xen lẫn sự nản lòng và vài ba chiến thắng nhỏ nhoi.
Dần dần, nỗi sợ từng chế ngự cô dần rơi rụng, nhường chỗ cho sự tự tin và cảm giác tự do. “Trưởng thành và sự thoải mái không thể đồng hành trên cùng một lưng ngựa,” cô viết.
Những nghiên cứu trước đây của Pury cũng chỉ ra rằng khi con người dám hành động với lòng can đảm, nỗi sợ sẽ dần tan biến, nhường chỗ cho sự tự tin ngày càng một lớn.
Warrell cho rằng sự sẵn sàng đối mặt với rủi ro, ngay cả khi chưa chắc chắn điều gì, có thể định hình toàn bộ hướng đi cuộc đời của một người, bởi thành công trong cuộc sống tỷ lệ thuận với mức độ ta sẵn sàng bước ra khỏi vùng thoải mái.
“Khoảng cách của lòng can đảm chính là khoảng cách giữa con người hiện tại và con người mà ta có thể trở thành nếu kiên trì rèn luyện lòng can đảm.”
Ban đầu, việc né tránh rủi ro có thể khiến ta cảm thấy an toàn. Nhưng về lâu dài, điều đó lại kiềm chế, giới hạn tự do và tiềm năng của chúng ta.
Lòng can đảm luôn đem lại giá trị xứng đáng
Các nghiên cứu cho thấy, lòng can đảm mang lại những lợi ích có thể đo lường được. Trong giới doanh nhân, lòng can đảm góp phần nâng cao “vốn tâm lý”(PsyCap) – một tổ hợp bao gồm sự tự tin, hy vọng, lạc quan và khả năng phục hồi.
Các nhà nghiên cứu ghi nhận rằng những doanh nhân thể hiện lòng can đảm và nhờ đó có mức PsyCap cao hơn, thường cảm thấy mãn nguyện hơn; ngay cả khi đối mặt với những bất định vốn có trong hành trình khởi nghiệp. Thậm chí, họ còn có mức độ căng thẳng và lo âu thấp hơn so với người thường.
Lợi ích này không chỉ giới hạn ở những người thành đạt. Một nghiên cứu vào năm 2022 phát hiện rằng lòng can đảm chiếm gần một phần tư sự khác biệt trong hiệu suất làm việc.
Theo nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Nghiên cứu Châu Âu về Sức khỏe, Tâm lý và Giáo dục, lòng can đảm giúp nhân viên đối mặt với thử thách, chủ động hành động và đưa ra những quyết định táo bạo. Nó cũng phát huy tác dụng trong các tình huống xã hội. Chẳng hạn như đưa ra góp ý trung thực hay giải quyết mâu thuẫn – những điều giúp tăng cường hiệu quả làm việc nhóm.
Lòng can đảm cũng mang lại nhiều lợi ích trong môi trường học đường. Một nghiên cứu quy mô lớn với hơn 7.600 học sinh trung học cho thấy rằng hành vi can đảm có liên hệ với kết quả học tập tốt hơn và khả năng kiên trì cao hơn khi đối mặt với khó khăn.
Người bạn đồng hành thân thiết của lòng can đảm
Pury định nghĩa lòng can đảm là “sự chấp nhận một rủi ro xứng đáng.” Cô kể lại câu chuyện về một gia đình đã dừng xe trên đường cao tốc ven biển ở bờ Tây nước Mỹ, để trèo lên vách đá tìm lại chú gấu bông của đứa con bị gió thổi bay khỏi cửa sổ xe.
Thoạt đầu, hành động này có vẻ chỉ là một rủi ro nhỏ, có thể kiểm soát được. Nhưng chẳng bao lâu sau, tình hình trở nên nghiêm trọng khi cả hai vợ chồng bị mắc kẹt trên vách đá và phải nhờ đến trực thăng cứu hộ. Trong trường hợp này, mục tiêu (một món đồ chơi) dường như không tương xứng với mức độ nguy hiểm thực tế mà họ đã chấp nhận.
Điều đó phản ánh một khía cạnh khác của lòng can đảm: Mục tiêu và rủi ro cần được xem xét cẩn trọng.
Aristotle từng mô tả lòng can đảm là “điểm cân bằng” giữa sự hèn nhát và sự liều lĩnh. Người can đảm, theo ông là người biết sợ một cách đúng đắn, và cũng biết tự tin đúng lúc, đúng chỗ, đúng cách.
Pury kết luận: “Vì vậy, lòng can đảm và sự khôn ngoan nên là đôi bạn thân.”
Warrell nói rằng: “Lòng can đảm giống như việc học nướng bánh soufflé hay chơi đàn piano.”
Nó là một kỹ năng có thể cải thiện thông qua luyện tập, dù ban đầu có thể cảm thấy khá gượng gạo. Ví dụ, nếu mục tiêu của bạn là giảm cân, thì việc bước vào phòng gym có thể mang theo sự ngại ngùng hoặc sợ bị đánh giá. Việc thay đổi lối sống để xây dựng thói quen lành mạnh cũng có thể kéo theo rủi ro về mặt xã hội và tài chính. Nhưng khi bạn vượt qua những khó chịu đó, bạn sẽ nhận ra rằng: sự kiên trì mở ra cánh cửa cho sự tiến bộ.
Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ. Đón nhận những rủi ro vừa sức như thử nấu một món mới, mở lời trong một cuộc trò chuyện khó, mạnh dạn lên tiếng trong buổi họp, hoặc ứng tuyển vào công việc bạn mơ ước.
Pury khuyến khích bạn tự hỏi bản thân: “Tại sao mình lại muốn điều này? Điều gì sẽ xảy ra nếu mình chấp nhận rủi ro này? Khi nhìn lại, liệu mình có tự hào về những gì đã làm không?”
Theo thời gian, những hành động như vậy sẽ giúp xây dựng sự tự tin và rõ ràng trong tư duy, làm giảm bớt lo lắng, đồng thời giúp ta phân biệt giữa điều thật sự có ý nghĩa và điều chỉ mang tính thu hút nhất thời. Và rồi, lòng can đảm sẽ dần trở thành điều tự nhiên như dòng chảy không cần ép buộc.
Warrell khuyến khích bạn xây dựng một cộng đồng tích cực xung quanh mình – những người sẵn sàng ủng hộ sự phát triển của bạn và ăn mừng mỗi hành động can đảm bạn thực hiện.
Việc ghi lại những hành động can đảm trong nhật ký không chỉ là bằng chứng cho sự tiến bộ của bạn, mà còn góp phần hình thành trong bạn một bản sắc đầy dũng khí. Khi bạn bắt đầu nhận thấy mình là một người can đảm, bạn sẽ dần hành động đúng với niềm tin đó và ngày càng trở nên can đảm hơn.
Warrell viết: “Chất lượng cuộc sống của bạn sẽ tăng lên theo mức độ can đảm mà bạn mang theo vào từng quyết định.”
Từ một đứa trẻ rụt rè khi đối mặt với bài kiểm tra, đến một doanh nhân tiên phong mở lối đi riêng, hay người đang vượt qua giới hạn bản thân trong phòng tập – mỗi bước đi can đảm đều là nhịp cầu nối khát vọng và hiện thực.
Theo The Epoch Times