John Forbes Nash – nhà toán học kỳ tài bị mọi người hiểu lầm là điên suốt 30 năm. Ông nói rằng mình có liên hệ với người ngoài hành tinh.
Vào ngày 23/5/1994, tại lễ trao giải Nobel được tổ chức ở Thụy Điển. Một người đàn ông gầy gò, hiền lành, phong nhã thu hút sự chú ý của mọi người. Khi ông đứng lên nhận giải Nobel và cúi đầu một cách tao nhã; nhiều người đã rưng rưng xúc động.
Người đàn ông đó là nhà toán học vĩ đại John Forbes Nash Jr – nhân vật truyền kỳ cả cuộc đời quanh co giữa là một thiên tài và một kẻ mất trí. Nếu mọi người cho rằng cái tên này không quá quen thuộc thì bộ phim “A Beautiful Mind” của Mỹ ra mắt năm 2001 có thể gợi lại nhiều ký ức hơn cho mọi người. Nhân vật chính trong phim chính là nhân vật trong câu chuyện của chúng ta hôm nay.
Nhiều người tin rằng John Forbes Nash đã bị điên hơn 30 năm. Nhưng sau khi trở lại là người bình thường trong mắt mọi người. Ông đã xuất bản cuốn tự truyện chia sẻ rằng mình chưa bao giờ bị điên; chỉ là bản thân đã nhìn thấy hai thế giới cùng một lúc. Quá trình gọi là “chữa bệnh” của ông không liên quan gì đến các loại thuốc mà nhân loại chúng ta sử dụng. Vậy ông đã có những trải nghiệm huyền diệu nào?
Thiên tài được sinh ra
John Forbes Nash sinh ra ở Bluefield, Virginia vào ngày 13 tháng 6 năm 1928. Cha ông là kỹ sư công trình, mẹ là một giáo viên. Gia đình ông có cuộc sống bình dị, hòa ái như bao người. Tuy nhiên, từ nhỏ John Forbes Nash đã tương đối thu mình; ông không chịu chơi với những đứa trẻ cùng tuổi; chỉ thích vùi mình vào đống sách và tìm niềm vui từ những trang sách. Dường như nhiều thiên tài trong ngành khoa học tự nhiên đại đa số có phẩm chất đặc biệt này.
Mặc dù sau này trở thành một nhà toán học. Nhưng khi còn nhỏ ông luôn bị giáo viên dạy toán ý kiến cho rằng ông có vấn đề với môn toán; luôn không làm bài theo cách bình thường và thích giải đề toán theo những cách kỳ lạ.
Tài năng được bộc lộ ngày càng rõ ràng
Khi lên tới trung học, tình trạng này càng rõ ràng hơn. Giáo viên thường mất thời gian viết kín một tấm bảng đen để giải một bài toán khó; còn Nash hoàn thành nó trong một vài bước đơn giản, điều này khiến các giáo viên khá lúng túng.
Khi đó, tài năng phi thường của ông đã được bộc lộ. Ông nhận được “Học bổng George Westinghouse” toàn phần vào năm thứ ba trung học và vào học tại Học viện Công nghệ Carnegie (tiền thân của Đại học Carnegie Mellon).
Thực ra, ngay từ đầu John Forbes Nash đã muốn học hóa học vì ông thích mày mò với những thí nghiệm kỳ lạ. Năm 12 tuổi, ông đã có một phòng thí nghiệm nhỏ trong nhà. Vì vậy, lên đại học ông đã đăng ký vào khoa công trình hóa học. Tuy nhiên trong năm đầu tiên; ông không hài lòng với việc thể chế hóa chuyên ngành và sự thiếu chặt chẽ về toán học trong chương trình giảng dạy. John Forbes Nash cho biết trong cuốn tự truyện của mình: “Chuyên ngành này đo lường tài hoa của một người không phải bằng khả năng tư duy của anh ta mạnh đến mức nào mà bằng cách anh ta có thể xử lý pipet và chuẩn độ tốt như thế nào trong phòng thí nghiệm”.
Tài năng toán học của John Forbes Nash được phát hiện
Trong năm thứ hai của trường đại học, trường đại học đã mở rộng đội ngũ giảng viên; một số nhà nghiên cứu xuất sắc đã tham gia. Họ là các nhà vật lý John Singer và Richard Duffin; và các nhà toán học Raul Bot và Alexander Weinstein. Những con người tài năng thường dễ đồng cảm với nhau; họ đã phát hiện ra tài năng của Nash ngay lập tức; và dẫn dắt ông từ lĩnh vực hóa học sang lĩnh vực toán học.
Năm 1948, ông đã được nhận vào Harvard, Princeton, Chicago và Đại học Michigan. Trường Princeton vô cùng nhiệt tình với Nash, họ biết rằng ông là bậc kỳ tài hiếm có. Tại sao? Bởi vì trong thư giới thiệu do người giám sát luận án của Nash viết chỉ có một câu: “Anh John Forbes Nash 19 tuổi, sẽ tốt nghiệp vào tháng 6; cậu ấy là một thiên tài toán học”. Cuối cùng, theo lời mời của thầy Lefschetz, trưởng khoa Toán học trường Princeton, và theo gợi ý của thầy Carnegie, và học bổng của trường Princeton; John Forbes Nash vào học tại trường Princeton.
Thời kỳ đỉnh cao của John Forbes Nash
Đại học Princeton là nơi có những bậc thầy vĩ đại Einstein, Von Neumann, và Oppenheimer dạy ở đó. Dù đến đây học hỏi nhưng Nash lại dám đối đầu với thầy. Ông không đến lớp vì tin rằng kiến thức nhận được trên lớp sẽ hạn chế tư duy của mình. Cuộc sống của ông ở Princeton thường là nghiên cứu và tự học hỏi. Nash cũng luôn cậy mình có tài nên tỏ ra khinh người; khi đang thảo luận vấn đề với mọi người có khi đột nhiên đứng dậy bỏ đi vì cảm thấy suy nghĩ của đối phương không theo kịp bản thân.
Vào thời điểm đó, Von Neumann rất nổi tiếng và ông ấy rất bận rộn; nếu muốn gặp ông ấy phải đặt lịch hẹn trước hoặc nên có những lễ nghi kiểu như vậy. Nhưng Nash bước thẳng vào văn phòng của Von Neumann và nói về ý tưởng của mình. Có lẽ vì tỏ vẻ quá kiêu ngạo trong mắt Von Neumann; nên trước khi Nash nói xong, von Neumann đã ngắt lời, nhảy đến kết luận không giải thích được trong lập luận của Nash và đột ngột nói: “Điều đó thật tầm thường, cậu biết đấy, đó chỉ là một điểm bất động trong định lý”.
Nash thất vọng trước lời nhận xét của von Neumann. Nhưng vàng luôn tỏa sáng. Người giám sát tiến sĩ của Nash, Albert Tucker đã nhìn thấy giá trị trong các ý tưởng của ông. Ông đã hướng dẫn Nash viết luận án và đích thân viết một lá thư giới thiệu Nash đến Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia. Lefschetz, trưởng khoa toán học, đã trực tiếp nộp bản thảo cho Viện Hàn lâm Khoa học.
Thuyết “Cân bằng Nash” được ra đời
Luận án đã được xuất bản trên Bản tin của Viện Hàn lâm Khoa học vào ngày 26 tháng 11 năm 1949; lập tức khiến mọi người chú ý. Nash không chỉ lấy bằng tiến sĩ với lý thuyết trò chơi; mà thậm chí còn khẳng định vị thế của mình như một bậc thầy về lý thuyết trò chơi.
Lý thuyết của Nash là “Cân bằng Nash” thường xuất hiện trong các sách giáo khoa kinh tế. Nó quan trọng ở đâu? Đây là trường hợp nổi tiếng nhất trong lý thuyết trò chơi “Thế tiến thoái lưỡng nan của người tù là một trò chơi”.
Hình thể đơn giản nhất của trò chơi có hai người chơi (gọi là tù nhân), mỗi người đều muốn giành thuận lợi cho mình, bất chấp tình trạng của người kia. Kết quả của trò chơi này không tối ưu. Nếu hai người đều hợp tác với nhau thì kết quả sẽ tốt nhất; nhưng mỗi người đều có động cơ để đào ngũ. Vì thế trò này mới được gọi là song đề.
Một thể khác của trò chơi này, được gọi là Song đề tù nhân lặp lại (Iterated Prisoner’s Dilemma); cho phép những người chơi lặp lại nhiều trận. Như thế, mỗi người chơi có cơ hội “trừng phạt” người kia nếu họ không hợp tác trong các trận trước. Kết quả của trò này là cả hai đều hợp tác vì động cơ ăn gian bị mối đe dọa trừng phạt khống chế.
“Cân bằng Nash” không chỉ đặt nền tảng toán học của lý thuyết trò chơi, mà còn được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực thương mại.
Những năm tháng tươi đẹp
Trong những năm nghiên cứu tiếp theo, Nash cũng đã tạo ra một số đột phá trong lý thuyết đa dạng đại số; hình học Riemann; phương trình parabol và elip; và suýt giành được Huy chương Fields – giải thưởng cao nhất của nhà toán học vào năm 1958. Cũng trong năm đó, ông được tạp chí “Fortune” của Mỹ vinh danh là nhân vật kiệt xuất nhất trong thế hệ nhà toán học thiên tài mới.
Ngoài thành tích học tập, cuộc hôn nhân của Nash khi đó cũng rất đáng được ngưỡng mộ. Trong thời gian John Forbes Nash giảng dạy tại MIT, vẻ ngoài đẹp trai, cao ráo và tài năng phi thường đã thu hút sự chú ý của cô nữ sinh xinh đẹp Alicia Lopez-Harrison de Lardé. Alicia không chỉ xinh đẹp mà còn rất thông minh. Năm 1957, họ kết hôn. Năm 1958, Alicia mang thai.
Tất cả những điều này trông rất đẹp đối với người ngoài, và Nash thực sự đang ở đỉnh cao của cuộc đời mình. Tuy nhiên, mọi thứ đã không diễn ra theo hướng mà mọi người mong đợi; năm 1958 là một bước ngoặt trong cuộc đời ông.
Những biến cố xảy đến với John Forbes Nash
Vào mùa đông năm 1958, Nash đã nhận được một vị trí chính thức tại MIT. Nhưng đột nhiên ông có những hành động khiến mọi người ngày càng thấy kỳ lạ. Ông cho rằng mình có thể giải mã những thông điệp bí mật do người ngoài hành tinh gửi từ báo chí. Ông cũng tin rằng mọi thứ trên thế giới này đều có thể được biểu thị bằng một công thức toán học.
Ngẫu nhiên, John Forbes Nash vào thời điểm đó đang làm việc trên các nguyên tắc hạt nhân của “mã hóa và giải mã”. Vào năm 2011, NASA đã giải mật những bức thư do Nash viết vào những năm 1950. Trong bức thư, John Forbes Nash đã đề xuất một máy mã hóa và giải mã mới. Ông đã đi tiên phong trong nhiều khái niệm mật mã hiện đại dựa trên độ phức tạp của máy tính.
Tuy nhiên, trước khi Nash có thể nghiên cứu và công bố những ý tưởng này; hành vi kỳ lạ của ông khiến mọi người tin rằng ông thực sự mất trí. Trước khi con chào đời; ông bị vợ ép vào bệnh viện tâm thần nhưng ông khẳng định mình không bị mất trí.
Những lần bị ép nhập viện điều trị vì những hành động lạ
Trong lần nhập viện đầu tiên, ông được gửi đến bệnh viện McLean chuyên điều trị cho các tầng lớp thượng lưu; nơi các bác sĩ coi bệnh tâm thần phân liệt thành bệnh về tâm lý và tư vấn cả ngày. Khi đồng nghiệp Donald Newman đến thăm; ông than thở rằng mình sẽ không thể xuất viện trừ khi trở thành một người bình thường trong mắt người đời. Vì vậy, sau 50 ngày nằm viện, John Forbes Nash đã trở lại bình thường và được xuất viện. Như vậy xem ra, ông có thể tự khống chế được “bệnh điên” của mình; miễn ông giấu đi những điều người ta không tin và không muốn thấy.
Trong lần nhập viện thứ hai, John Forbes Nash được đưa đến bệnh viện công Trenton Psychiatric Hospital; bị buộc phải điều trị hôn mê bằng insulin. Ông nhớ lại: “Họ tiêm cho bạn để khiến bạn như một con vật; để họ đối xử với bạn như một con vật”. Sau nửa năm, Nash đã trở nên “khiêm tốn và lịch sự” và lại được xuất viện.
Lúc này, John Forbes Nash không thể khiến vợ từ bỏ suy nghĩ đưa ông vào viện tâm thần để điều trị. Vợ ông không thể chịu được việc chồng đứng giữa ranh giới lúc điên loạn, lúc lại bình thường nên hai người ly hôn vào năm 1963.
Bóng ma của trường Princeton
Kể từ khi trải nghiệm tại bệnh viện tâm thần Trenton; Nash đã từ chối điều trị bằng các loại thuốc. Ông cho rằng nó sẽ khiến mình trở nên uể oải và không thể tư duy về toán học. Theo quan điểm của Nash, toán học là thứ duy nhất quan trọng đối với ông. Ông tin rằng toán học thuần túy nhất không phải là lý trí, mà là linh cảm. Lý trí không là gì khác ngoài một phương tiện giao tiếp của linh cảm.
Khi Nash nhập viện, một người bạn đến thăm và hỏi ông: “Ông cho rằng người ngoài hành tinh từng nói chuyện với mình. Làm sao một nhà toán học lý trí như ông lại có thể tin vào những điều vô căn cứ về người ngoài hành tinh như vậy?”
John Forbes Nash trả lời: “Ý tưởng toán học đến trong não tôi giống như người ngoài hành tinh; tôi tin vào người ngoài hành tinh cũng giống như tôi tin vào toán học”. Anh ấy viết trong sổ tay của mình: “Tư duy của lý trí ngăn con người tiếp cận gần gũi của vũ trụ (Những suy nghĩ duy lý áp đặt một giới hạn cho mối quan hệ của một người với vũ trụ)”.
Những ngày sau đó, đồng nghiệp cũ của John Forbes Nash đã giúp ông có một công việc nghiên cứu viên tại Princeton. Vì vậy trong những năm 1970 và 1980; sinh viên Princeton thường thấy một người đàn ông trung niên gầy gò; im lặng đi đôi giày màu đỏ lang thang trong khuôn viên trường; thỉnh thoảng viết những mệnh đề toán học bí truyền trên bảng đen. Ông được gọi là “bóng ma của Princeton”.
Bước sang cuộc đời mới
Khi mọi người cho rằng thiên tài năm xưa sẽ không trở lại thì kỳ tích xuất hiện. Vào cuối năm 1980 Nash hồi phục. Mọi người hỏi làm thế nào hồi phục mà không cần dùng thuốc. Ông nói: “Chỉ cần tôi muốn” là được.
Ông cho biết bản thân chưa bao giờ mất trí; chỉ đồng thời trải nghiệm sống ở cả hai thế giới. Một ngày ông quyết định sống trong thế giới hiện thực này; ông dựa vào ý chí và khả năng logic của mình để làm cho bản thân trở nên lý trí.
Trên thực tế, cho đến khi ông nhận giải Nobel năm 1994. Vị học giả có vẻ hiền lành ấy vẫn chưa hết cái gọi là khỏi bệnh; nhưng ông đã biết cách thể hiện bản thân với thế giới. Ông luôn tin tưởng trong đầu đó là những tin tức của người ngoài hành tinh là một cái gì đó mãi là một ẩn số.
Năm 2001, câu chuyện cuộc đời của John Forbes Nash được chuyển thể thành phim “A Beautiful Mind” gây chấn động khi ra mắt. Cùng năm, ông tái hôn với người vợ cũ Alicia.
Năm 2015, ông nhận giải thưởng Abel, trở thành học giả duy nhất trong lịch sử giành được cả Giải thưởng Nobel và Giải thưởng Abel.
Ngày 23 tháng 5 năm 2015, trên đường trở về Hoa Kỳ sau khi nhận giải thưởng, tai nạn xe hơi xảy ra ở New Jersey. Hai vợ chồng John Forbes Nash bị văng ra khỏi xe, tử vong tại chỗ. Một thiên tài kết thúc cuộc đời huyền thoại của mình như vậy.
Theo The Epochtimes